Romeo và Juliet: Một trong các vở tuồng bất hủ trên sân khấu kịch nghệ quốc tế phải kể là vở bi kịch mang tựa đề “Romeo và Juliet” của nhà văn hào trứ danh người Anh, ông William Shakespeare, vở kịch này được sáng tác vào năm 1595, nhưng cho đến nay, khi vở kịch được phổ nhạc, được các ca sĩ nổi tiếng trình diễn, khán giả vẫn nói đuôi nhau chờ mua vé để vào theo dõi một câu chuyện tình cảm động giữa hai thanh niên nam nữ yêu nhau thắm thiết, nhưng đường tình duyên bị trắc trở không thể tiến đến hôn nhân, vì chàng và nàng thuộc về hai gia đình có mối thù truyền kiếp với nhau trong bối cảnh xã hội mang nặng đầu óc nuôi oán, báo thù tại Italia thời trung cổ.

Sau khi nàng Juliet đem câu chuyện tình ngang trái tỏ lộ cùng một vị linh mục và cho ngài biết ý định sẽ cùng với Romeo thoát ly gia đình để tìm đến một phương trời xa lạ xây tổ uyên ương, vị linh mục đề nghị nàng dùng phương thế uống một thứ thuốc mê để giả chết. Sau đó ngài sẽ cứu sống nàng và giao cho Romeo đem nàng đi. Kế hoạch này được giữ bí mật đến nỗi chính chàng Romeo cũng không hay biết. Khi thấy người yêu đã vì mình dùng độc dược quyên sinh, chàng Romeo cũng dùng gươm tự sát để đáp lại mối tình tuyệt vọng của người yêu. Khi thuốc mê đã hết hiệu nghiệm, nàng Juliet tỉnh dậy thấy người yêu đang thoi thóp bên vũng máu đào: tình yêu kêu gọi tình yêu, nàng cũng dùng gươm kết liễu phận bạc để cùng chết với chàng.[5]

Chúa Giêsu đã nói đến sự công chính của các môn đệ Ngài phải vượt hẳn sự công chính của giới luật sĩ và biệt phái, phân đoạn Phúc Âm này nói lên đặc điểm của đời sống người Kitô hữu cùng hành vi của người môn đệ Chúa Kitô khiến họ khác hẳn người thế gian.
4.1. Luật Cựu Ước

Chúa Giêsu khởi sự bằng cách trích dẫn luật lệ cổ nhất thế gian: mắt đền mắt, răng đền răng, luật ấy gọi là Lex Talionis (luật báo thù). Nó xuất hiện trong bộ luật cổ nhất gọi là luật của Hammurabi, vị hoàng đế trị vì Babylon từ năm 2285-2242 TC. Luật Hammurabi phân biệt cách đối xử kỳ lạ giữa người quí phái và công nhân:

 
“Nếu một người gây cho người quí phái mất con mắt thì người ấy sẽ phải mất một mắt. Nếu người ấy làm thương tật người quí phái thì người ta sẽ làm thương tật người ấy. Nếu người ấy làm cho người nghèo mất một mắt hoặc phá hoại một tứ chi của người nghèo, người ấy phải trả 1 mina bạc… Nếu người nào làm cho người ngang hàng gãy răng, thì người ta cũng làm cho người ấy rụng lại một răng. Nếu người nào làm một người nghèo gãy một răng thì người ấy phải trả một phần ba mina bạc!”
Nguyên tắc thật rõ ràng và rất đơn giản: nếu ai làm cho người khác bị thiệt hại điều gì thì người ấy bị thiệt hại tương đương.

Luật đó trở thành một phần nhỏ của đạo đức Cựu Ước. Trong Cựu Ước luật ấy được đề cập không dưới ba lần:

 “Còn nếu có sự thiệt hại chi, thì ngươi sẽ lấy mạng đền mạng, lấy mắt đền mắt, lấy răng đền răng, lấy tai đền tai, lấy chân đền chân, lấy phỏng đền phỏng, lấy bầm đền bầm, lấy thương đền thương” (Xh 21,23-25).

 “Khi một người nào làm thương tích cho kẻ lân cận mình, thì người ta phải làm thương tích cho người đó lại như chính người đó đã làm, gãy đền gãy, mắt đền mắt, răng đền răng. Người ta sẽ làm cho người ấy đồng một thương tích như người ấy đã làm cho người khác” (Lev 24,19-20).

 “Mắt ngươi chớ có thương xót, mạng đền mạng, mắt đền mắt, răng đền răng, tay đền tay, chân đền chân” (TL 19,21). Những luật này thường được trích dẫn như là những luật không thương xót, man rợ, khát máu của Cựu Ước, nhưng trước khi chỉ trích Cựu Ước thì cần chú ý một số điều:
4.1.1. Luật báo thù trong Cựu Ước có mục đích hạn chế sự báo thù

Luật báo trả không những không phải luật khát máu và man rợ, mà chính là khởi đầu của sự thương xót. Mục đích nguyên thủy là để hạn chế sự báo thù. Trong thời Thái Cổ, mối tử thù và cừu địch là đặc điểm của xã hội bộ lạc. Nếu người ở bộ lạc này làm hại người ở bộ lạc khác, tức thì toàn thể bộ lạc có người bị hại liền xông vào báo thù toàn thể bộ lạc có người gây hấn, và sự báo thù họ mong muốn là giết chết kẻ thù. Vì thế, luật báo trả này có ý hạn chế việc báo thù. Luật qui định chỉ người gây thương tích mới bị hình phạt và hình phạt không được thái quá, mà chỉ tương đương với sự thiệt hại mà người ấy đã gây ra mà thôi. Như vậy, đặt trong bối cảnh lịch sử của nó thì đây không phải là luật man rợ mà là luật của sự nhân từ.
4.1.2. Luật báo thù trong Cựu Ước chỉ được thi hành qua tòa án

Hơn nữa, luật này cũng không cho phép cá nhân thi hành, chính quan án phải ấn định hình phạt và khoản phạt do sự báo thù qui định (Đnl 19,18). Luật này cũng không cho cá nhân nào quyền tự trả thù dù chỉ là một cái tát. Luật bao giờ cũng là một hướng dẫn cho quan án trong việc khoản phạt cho bất cứ hành động bất công hay vũ phu nào. Bởi vì có thể khai gian, thiệt ít khai nhiều.
4.1.3. Luật báo thù trong Cựu Ước không được hiểu theo nghĩa đen

Lại nữa, luật này không bao giờ, ít nhất trong xã hội bán khai, được thực hiện theo nghĩa đen. Các nhà luật học Do Thái đã tranh biện rất đúng đắn rằng sự thực hành theo nghĩa đen có thể là đối nghịch với công lý, vì hiển nhiên nó bao gồm sự thay thế một mắt tốt hoặc một răng tốt cho một mắt xấu và một răng xấu. Nên về sau sự thiệt hại được định theo giá tiền và luật Do Thái (Baba Kamaa) đã ấn định cẩn thận cách đánh giá sự thiệt hại.
Nếu một người gây thương tổn cho người khác thì phải chịu trách nhiệm về năm điều kiện: về thương tích, về đau đớn, về chữa lành, mất thời giờ, mất phẩm giá.
– Về sự tổn hại (thương tích) thì dùng người nô lệ bán tại thị trường làm tiêu chuẩn. Một người nô lệ trước khi bị thương tích đó giá bao nhiêu, sau khi bị thương tích đó giá bao nhiêu, người gây nên thương tích phải bồi thường theo giá sai biệt đó.
– Về sự đau đớn, người ta ước định với bao nhiêu tiền thì một người chịu đau đớn về thương tích sẽ chấp nhận và người gây nên vết thương sẽ phải trả số tiền ấy.
– Về sự chữa lành, người gây thương tích phải trả mọi phí tổn thuốc men cần thiết cho đến chừng lành hẳn.
– Về sự mất thời giờ thì phải trả đúng với số tiền lương người ấy bị thiệt hại trong suốt thời gian không làm việc được. Nếu người bị thương có đồng lương cao trước đấy, về sau vì vết thương mà phải làm việc ít lương hơn thì cũng phải được bồi thường.
– Về sự mất phẩm giá, người gây nên thương tích phải trả những phí tổn cho sự hạ nhục và mất thanh danh do vết thương đã gây nên. Loại bồi thường mà luật trả báo (lex talionis) thiết định rất là tiến bộ.
4.1.4. Luật báo thù trong Cựu Ước không phải là toàn thể đạo đức của Cựu Ước.

Điều quan trọng cần nhớ là luật Trả Báo không phải là toàn thể đạo đức của Cựu Ước. Trong thời Cựu Ước có những nét chấm phá của lòng thương xót:”Chớ toan báo thù, chớ giữ sự báo thù cùng con cháu dân mình” (Lv 19,18), “Nếu kẻ thù con có đói hãy cho ăn, có khát hãy cho nó uống” (Cn 25,21), “Chớ nên nói: tôi sẽ làm cho hắn như hắn đã làm cho tôi” (Cn 24,29). Như vậy trong Cựu Ước đã có nhiều lòng thương xót.
Vậy, đạo đức thời cổ xưa căn cứ trên luật ăn miếng trả miếng. Thật ra đây là luật lòng thương xót dành cho quan án chứ không phải dành cho cá nhân và không bao giờ luật này được thi hành theo nghĩa đen, nhưng luôn luôn mang âm hưởng của lòng thương xót. Dầu vậy Chúa Giêsu đã phá bỏ chính nguyên tắc của luật đó vì sự báo thù dù có được hạn chế và kiểm soát kỹ đến đâu cũng không có chỗ đứng trong đời sống người Kitô hữu.[13]
4.2.Luật Tân Ước

Đối với người kitô hữu, Chúa Giêsu hủy bỏ luật lệ cũ và báo thù để giới thiệu tinh thần mới không oán hận, không báo thù. Ngài tiếp tục lấy ba thí dụ của tinh thần Kitô Giáo trong thực tiễn. Hiểu những thí dụ này theo nghĩa đen thiển cận, hẹp hòi thì hoàn toàn sai lạc. Bởi vậy rất cần hiểu rõ điều Chúa Giêsu muốn nói:
4.2.1. “Nếu ai vả má bên hữu ngươi, hãy đưa luôn má bên kia”

Ngài nói:”Nếu ai vả má bên hữu ngươi, hãy đưa luôn má bên kia”. Ở đây ý nghĩa không phải chỉ như thế, không phải chỉ là cái vả trên mặt. Giả định một người thuận tay mặt đứng trước mặt người khác và muốn vả má bên phải của người ấy thì phải làm cách nào? Trừ phi người ấy xoay mình và vặn tay hết sức thì mới đánh được, bằng không chỉ có thể vả bằng tay trái. Theo luật các Rabi Do thái: tát trái sỉ nhục gấp hai lần tát bằng lòng bàn tay. Búng tay hoặc tát trái mang ý nghĩa ngạo mạn, khinh bỉ và sỉ nhục gấp đôi. Vậy điều Chúa Giêsu muốn nói ở đây là: dù có ai muốn trút vào anh những lời nhục mạ thậm tệ hơn hết, anh cũng không được vì đó mà báo thù, cừu hận. Việc có người tát vào mặt chúng ta, dầu có cũng thật hiếm hoi, nhưng trong cuộc sống, chúng ta lại thường gặp những điều sỉ nhục lớn hoặc nhỏ. Ở đây Chúa Giêsu nói  rằng: người Kitô hữu chân chính đã học tập không vì bị hạ nhục và thù hận, không vì một sự xấc láo mà trả thù. Chính người ta đã gọi Chúa Giêsu là kẻ ham ăn uống. Ngài cũng được gọi là bạn với những kẻ thâu thuế và phường đĩ điếm với hàm ý rằng Ngài cũng giống như những kẻ xấu đó. Những tín hữu đầu tiên bị gọi là quân ăn thịt người, là những kẻ đốt nhà, bị cáo là dâm loạn, thô lỗ, trơ trẽn vì sự thờ phượng của họ bao gồm cả bữa tiệc yêu thương.
Thường trong một cộng đoàn, có người cảm thấy hoặc cho rằng mình bị sỉ nhục vì không được mời làm công việc nọ công việc kia, hoặc giữ chức vị họ cho là đáng được. Kitô hữu chính là người quên hẳn việc bị hạ nhục, người đã học từ Chúa mình là chấp nhận mọi sự sỉ nhục mà không đem lòng hận thù hoặc tìm cách báo thù.
4.2.2. “Nếu ai muốn kiện ngươi để lột áo trong, hãy cho họ luôn áo ngoài nữa”.

Chúa Giêsu tiếp tục dạy:”Nếu ai muốn kiện ngươi để lột áo trong, hãy cho họ luôn áo ngoài nữa”. Thêm một lần nữa, ở đây ý nghĩa phong phú hơn là hiểu theo nghĩa đen. Áo trong là áo dài giống như cái bao làm bằng vải bông hoặc vải gai mặc ở trong. Người nghèo nhất cũng có áo trong để thay đổi. Áo ngoài là thứ áo lớn, giống như cái mền mặc ở ngoài mà đàn ông thường mặc như áo dài ban ngày và ban đêm thì dùng làm mền. Loại này người Do Thái chỉ có một cái. Thật ra luật Do Thái cho phép cầm cái áo trong làm tin chớ không được cầm áo ngoài. “Nếu ngươi cầm áo ngoài của kẻ lân cận làm tin thì phải trả cho nó trước khi mặt trời lặn, vì là đồ che thân, mền để ngủ. Nếu người ấy kêu đến Ta, Ta sẽ nghe, vì Ta là Đấng hay thương xót” (Xh 22, 26-27). Không bao giờ được quyền tước đoạt áo ngoài của người khác. Do đó, điều Chúa Giêsu muốn nói ở đây là: người Kitô hữu không bao giờ tranh biện về quyền hạn pháp lý, phải coi mình như không có quyền hạn pháp lý nào cả. Có những người luôn luôn bám vào quyền lợi của mình, luôn nắm lấy đặc quyền mình thụ hưởng không cho ai đụng đến, và sẵn sàng kiện chứ không để ai xâm phạm. Ngay trong Hội Thánh cũng luôn có những người như thế. Những người như thế chưa thực sự biết Kitô Giáo là gì. Kitô hữu không nghĩ đến quyền lợi nhưng nghĩ đến bổn phận, không nghĩ đến đặc quyền nhưng nghĩ đến trách nhiệm của mình. Kitô hữu là người đã quên hẳn quyền lợi riêng, và người nào liều chết để tranh đấu cho quyền lợi của mình, dù ở trong hay ngoài Hội Thánh thì còn cách xa đường lối Kitô giáo nhiều lắm!
4.2.3. “Nếu ai bắt ngươi đi một dặm đường, hãy đi với nó hai dặm”

Chúa Giêsu còn đi xa hơn nữa:”Nếu ai bắt ngươi đi một dặm đường, hãy đi với nó hai dặm”. Đây là bức tranh chúng ta ít biết vì nó phát xuất từ một xứ bị chiếm đóng. Chữ “bắt” ở đây có một lịch sử, xuất phát từ người đưa thư. Người xưa có một hệ thống bưu điện hơi lạ. Mỗi con đường chia thành nhiều chặng, mỗi chặng dài một ngày đường. Tại mỗi trạm đều có lương thực cho người đưa thư, nước và cỏ khô cho ngựa, và ngựa mới để lên đường. Nhưng, nếu chẳng may còn thiếu món nào thì bất cứ một tư nhân nào cũng có thể bị chỉ thị phải cung cấp thức ăn, nơi ở, ngựa, cùng sự trợ cấp, thậm chí chính mình đem sứ điệp đi một dặm đường.
Cuối cùng chữ đó có nghĩa là một sự trưng dụng vào công tác phục vụ quyền lực chiếm đóng. Dân của một xứ bị chiếm đóng có thể bị bắt buộc cung cấp lương thực, chỗ ở, mang hành lý. Đôi khi quyền lực chiếm đóng trưng thu một cách tàn bạo và không thương xót. Mọi hình thức đe dọa, áp bức luôn luôn treo trên đầu người dân. Palestine là một xứ bị trị, bất cứ lúc nào người dân Do Thái cũng có thể thấy mũi giáo Rôma kề cổ và biết rằng mình phải phục vụ người Rôma theo phận tôi đòi, như Simon người Syrênê khi vác thập giá của Chúa Giêsu .
Dường như Chúa Giêsu muốn bảo: Giả thử các ông chủ đến cùng ngươi và bắt buộc ngươi phải hướng dẫn hoặc khuân vác đi một dặm, thì đừng đi một dặm với hậm hực, cay đắng, hãy đi hai dặm với nhã nhặn vui vẻ! Điều Chúa muốn dạy là: Đừng luôn nghĩ về sự tự do của ngươi muốn làm gì tùy ý, hãy luôn nghĩ về bổn phận và đặc ân được phục vụ kẻ khác. Khi một công việc đè nặng trên vai ngươi, dù là công việc vô lý, đáng ghét, đừng làm như một bổn phận cực chẳng đã, nhưng hãy làm cách vui vẻ. Bao giờ cũng có hai cách làm việc: làm ở mức độ tối thiểu không thêm gì, có thể làm để chứng tỏ mình thù ghét công việc, hoặc có thể làm với một nụ cười, một sự nhã nhặn thanh cao, với sự quyết tâm không phải chỉ xong nhưng còn làm tốt và đẹp. Người ta có thể làm không phải chỉ vì phải làm, mà còn làm hơn điều người ta mong đợi. Công nhân không làm đúng mức, người đầy tớ để tâm oán hận, người giúp việc cộc cằn… thì chưa khởi sự có ý niệm đúng về cuộc đời kitô hữu. Người Kitô hữu không quan tâm tới việc được làm theo ý mình, chỉ quan tâm tới sự phục vụ, dù đòi hỏi phục vụ đó có vô phép, vô lý và độc đoán.
Vậy những lời giáo huấn này phải đặt trong khung cảnh của bức tranh linh động ở Đông Phương. Chúa Giêsu thiết định qui luật quan trọng: Kitô hữu không bao giờ cừu hận hoặc tìm cách báo thù sự sỉ nhục nào, dầu đó là một sỉ nhục có tính toán và độc ác đến đâu. Kitô hữu không bao giờ bám vào quyền hạn, cả quyền hạn pháp lý lẫn quyền hạn mình nghĩ mình đương nhiên được hưởng. Kitô hữu không bao giờ nghĩ đến quyền làm theo ý mình nhưng bao giờ cũng nghĩ đến bổn phận cứu giúp.
Vấn đề là: chúng ta đạt đến mức nào trong những tiêu chuẩn đó?[14]

5. Phương thuốc chữa trị trả thù

Khi bạn tha thứ, bạn sẽ từ bỏ sự giận dữ và oán thù. Bạn không thừa nhận những suy nghĩ đó, bạn phản đối và quay lưng lại với chúng. Đặc biệt, bạn sẽ không còn sống dưới sự điều khiển của chúng. Bạn đang từ bỏ một cách có ý thức và chủ ý đòi hỏi của bản thân đối với những gì mà bạn chắc chắn rằng mình muốn có hơn bất cứ thứ gì trên thế giới: Trừng phạt, báo thù hoặc tìm cơ hội để trả thù ai đó. Khi thực hiện điều này, cần rất nhiều lòng can đảm và sức khoẻ.

Nhưng sự tha thứ không yêu cầu bạn thôi không cảm thấy sự giận dữ và oán thù mà bạn đã trải qua một cách tự nhiên. Không phải vậy!

Sự phân biệt cốt yếu này khiến tha thứ trở thành điều con người có thể làm được dù chưa quen thuộc và còn khó khăn.

Từ bỏ những yêu sách đối với sự giận dữ và oán thù hay từ chối sống dưới sự điều khiển của chúng có nghĩa là gì? Nó có nghĩa rằng bạn đang giải phóng mình ra khỏi những suy nghĩ, tình cảm đó. Bạn không còn để cho những tình cảm đó sở hữu bạn trong lúc không được sự chấp nhận của bạn. Khi bạn cảm thấy ách áp bức của lòng căm thù bắt dầu kìm kẹp bạn, bạn hãy bước ra khỏi nó. Bạn hãy thoát khỏi nó. Hãy từ bỏ nó! Thay vào đó, bạn hãy đặt mình vào sự ràng buộc của tình yêu.

Tại sao khi bị tổn thương, bạn lại muốn làm điều này? Để cải thiện cuộc sống của bản thân bạn? Joanna North, một nhà triết học và chuyên gia nổi tiếng về sự tha thứ, cho rằng: “Những gì bị huỷ bỏ trong hành động tha thứ không phải là bản thân của tội lỗi, nhưng các tác động xuyên tạc lại cho rằng hành động sai trái này có liên quan đến người thực hiện hành vi sai trái và có lẽ với cả những người còn lại”.

Trong toàn bộ các tác phẩm của mình, bà North nhấn mạnh đến việc làm thế nào tha thứ (hay chấp nhận tha thứ) khiến con người khoẻ mạnh hơn, hạnh phúc hơn. Như bà đã nói: “Nhờ tha thứ, nỗi đau và sự tổn thương do hành động sai trái gây ra sẽ nhẹ bớt, hay ít nhất chúng cũng không được phép gây tác hại lên toàn bộ sự tồn tại của con người.” Ngược lại, giữ chặt lấy những yêu sách đối với sự giận dữ và oán thù, như thể nó là hành động quý báu của quyền sở hữu cũng sai lầm như khư khư giữ chặt yêu sách đối với vùng biển bị ô nhiễm.[15]

5.1. Những điều phải tránh

5.1.1. Không háo thắng trong cuộc sống

Người  hận thù không muốn kẻ đối nghịch song tồn với mình. Thái độ tâm lý đó tạo ra bản ngã độc tôn. Khi bản ngã tăng trưởng thì lòng thù hận cũng dễ thiết lập. Cứ mỗi lần gieo nghiệp không tùy hỷ thì lòng thù hận đã được hình thành rất vi tế, đôi lúc ta không nhận ra được.

Câu chuyện ngụ ngôn kể về anh chàng nuôi gà đá chuyên nghiệp.  Anh có một con gà rất thiện chiến, nhờ nó mà anh đã trở nên nổi tiếng. Nhưng rốt cuộc cái gì cũng phải theo quy luật của nó, con gà  lập được nhiều chiến công rồi cũng phải già đi. 

Một hôm anh mang về thêm một con gà trẻ, hùng dũng hơn  nhiều  con gà già. Nhưng  chỉ  có một  cái  chuồng, không  còn  cách nào khác, anh đành nhốt hai con gà chung nhau.

Khi được nhốt chung, chú gà trẻ tỏ vẻ hống hách, vỗ cánh cất tiếng gáy ò ó o o! Lạng qua, lạng lại ra vẻ thách thức. Nó nói với con gà già rằng: “Nếu biết điều, hãy cút khỏi nơi đây. Kể từ nay, vương quốc này là của ta. Ta là chủ nhân mới. Còn nếu không, ta với ngươi sẽ trải qua cuộc tranh hùng, để phân thắng bại”.

Chú gà già rất buồn vì biết rằng thế hệ trẻ ngày nay không còn tôn trọng thế hệ đi trước. Gà già suy nghĩ rằng, nếu thế hệ gà trẻ biết khiêm tốn một  chút thì có lẽ sẽ học được rất nhiều kinh nghiệm của thế hệ gà già. Không có sự thành công và thất bại của thế hệ đi trước thì thế hệ trẻ sẽ mất rất nhiều thời gian cho khởi sự ban đầu. Gà già càng suy nghĩ thì càng hận chú gà trẻ. Dĩ nhiên nếu đấu đá với nó thì làm sao thắng được, nên gà già đã nghĩ cách hoãn binh. Gà già nói:

– Này chú em, tôi rất khâm phục ngoại hình của chú, tôi cũng rất thần tượng sức khỏe mà chú có. Với kinh nghiệm của tôi, chỉ cần nhìn thấy mồng, cánh của chú và nghe tiếng gáy thôi thì tôi biết rằng chú giỏi hơn tôi rất nhiều. Nhưng tại sao ta lại giải quyết vấn đề bằng cách tranh nhau một mất một còn. Chú cũng giống như con cháu của tôi thôi. Nếu chú muốn hơn thua thì tôi không còn cách nào khác. Tôi đề nghị ta hãy đánh cược một trò chơi. Hy vọng chú đồng ý.

Gà trẻ nghe vậy mừng lắm, cười gáy đắc ý:

– Ông cứ bày ra trò gì tôi cũng sẵn sàng chơi.

Gà già nói:

– Bây giờ tôi với chú chạy marathon. Khi nghe hiệu lệnh một, hai, ba thì hai ta cùng chạy. Ai về trước sẽ làm vua của vương quốc này. Lúc đó ta vẫn có thể là bạn thân của nhau không sao hết.

Gà trẻ mừng nói:

– Tôi chấp nhận. Gà già thách thức:

– Chấp chú chạy trước ba bước, tôi chạy theo sau.

Gà già đứng vào vị trí. Ra hiệu lệnh xong, cả hai cùng chạy. Gà già dùng kinh nghiệm, lấy hết sức bình sinh chạy giữ khoảng cách cố định sau đuôi gà trẻ.

Lúc đó, anh chủ không tin vào mắt mình nữa. Anh càng cố nhìn kỹ thì cảnh tượng gà già đuổi theo gà trẻ vẫn tiếp tục diễn ra. Giận quá, anh lầm bầm: “Đây là lần đầu tiên, ta sai  lầm trong việc chọn con gà trẻ chẳng ra hồn gì cả, thua xa con gà già”. Đoạn, anh tóm cổ gà trẻ quẳng vào vách tường, làm nó gãy cổ chết.

Anh ta than: “Trong nghề chơi gà của tôi, chưa bao giờ nhìn thấy một con gà nào vô tích sự như con gà trẻ này. Lần đầu tiên tôi bị lầm”.

Quả thật, con gà trẻ bị chết oan. Những gì anh ta thấy không đúng như anh tưởng.

Giữa chân lý và logic vẫn có thể có những khoảng cách rất lớn. Nếu ta đánh giá chân lý trên những sự kiện có logic với các tình tiết, dựa vào mắt thấy tai nghe, đôi khi tạo ra nhiều nỗi hàm oan, tương tự như chú gà trẻ này. Ở đây, gà già giận gà trẻ háo thắng, không còn biết uống nước nhớ nguồn, không còn biết đạo lý người đi trước kẻ đi sau, nên định cho chú ta một bài học thôi, không ngờ bài học đó đã mang đến cái chết cho chú gà trẻ. Khi gà già bám theo đuôi gà trẻ với khoảng cách, khiến anh chủ nghĩ rằng gà trẻ bị gà già dí sợ, chạy trối chết. Nếu thua con gà già thì làm sao đá thắng được những con gà trẻ khác nên quẳng nó chết luôn cho rồi.

Lòng thù hận và thái độ độc tôn thường mang lại kết cuộc hoàn toàn không như ý. Nếu gà già thấy được chú gà trẻ chết dưới sự khôn ngoan của mình thì không biết liệu có cảm thấy ăn năn hay không? Nếu chú gà già nói: thôi tôi chịu thua, tôi nhường vương quốc này lại cho chú và ta vẫn có thể là bạn của nhau thì có lẽ không mang cái chết tức tưởi đó.[16]

5.1.2.Đừng nhân bản hận thù

Tiến trình nhân bản của cảm xúc hận thù có thể được diễn ra bằng những hành động cụ thể, làm cho con người chết đi nhiều lần hoặc nhục mạ hoặc đem ra xử án. Mặc dù người đó đã chết rồi nhưng vẫn đem ra xử lại. Thậm chí có những loại tuyên án phải xử tử năm lần bảy lượt mới có thể hết tội. Vẫn biết rằng nhân quả rõ ràng, làm vì công chính để tạo sự công bằng xã hội và bảo vệ an ninh là một điều rất cần thiết, nhưng nếu tâm niệm vướng vào sự thù hận, bực tức thì ta đã biến mình trở thành tác nhân của hận thù.[17]

Bộ phim Kỳ Quan Trung Quốc, giới thiệu về các điều kỳ diệu trong lịch sử Trung Hoa. Từ văn học nghệ thuật, điêu khắc, cho đến thiên nhiên, phong tục tập quán, tôn giáo, văn hóa…. Phần cuối cùng giới thiệu về văn hóa ẩm thực của người Trung Hoa. Ẩm thực rất tài tình nhưng khó chấp nhận được.

Người ta lựa một đầu bếp thật giỏi, cho phép các thực khách tự chọn những con cá mà họ thích. Sau khoảng 10 giây, con cá được cắt cả chục lát (cắt rất nhanh để cho con cá không kịp giãy giụa) rồi bỏ vào chảo dầu sôi trong vòng mấy giây là thịt của cá đã chín gần hết nhưng tim cá vẫn còn thoi thóp. Khi ăn vào, thực khách có cảm giác ngon hơn và lấy làm sung sướng.

Một đoạn phim khác giới thiệu về cách ăn thịt gà. Người ta chọn một con gà cồ với đùi và chân thật to, nhổ sạch hết lông đùi, rửa sạch lông từ đùi đến chân, rồi đặt trên  chảo sắt có độ nóng rất ghê gớm, sau đó chụp cái lồng lại. Con gà nóng quá giãy giụa, càng nhảy thì nó càng đau càng la. Máu từ não, cánh, thân đổ dồn xuống làm bung cái đùi ra to. Chỉ trong vòng một đôi phút con gà đã chết hẳn trên mặt chảo. Đầu bếp bẻ hai đùi để thực khác ăn.

Phương pháp ăn như thế thật nhẫn  tâm và để lại lòng hận thù nguy hại. Vì khi chết trong sự đau đớn, các con vật khó có thể siêu sinh, theo đó, lòng thù hận của chúng sẽ gia tăng. Rất tiếc con người không thể nghe được ngôn ngữ của các loài động vật trong lúc chúng chết. Nếu nghe được con người sẽ không có những hành động như thế![18]

5.2. Những việc làm tích cực

5.2.1. Lấy tình thương xóa bỏ hận thù

Cũng trong một biến cố, nỗi khổ niềm đau như nhau, thế mà có người có thể quên đi trong vòng vài ngày, có người vài năm, có người vài mươi năm, có người mang theo đến đời sau, khi sanh ra tiếp tục mang hận thù mà mình không hề biết tại sao mình lại hận thù họ. Có những giao thoa từ hận thù tạo ra sự tắc nghẽn trong mối quan hệ đối tác. Điều này đã làm cho rất nhiều người bị khổ đau kéo dài từ đời này sang kiếp nọ. Để có trạng thái an lạc, thảnh thơi, Đức Phật dạy hãy chuyên tâm thực hành buông xả. Nếu muốn giảm tối thiểu lòng hận thù thì phải trưởng dưỡng sự buông xả một cách có ý thức và có nghệ thuật.

Sự buông xả được ví như cách ta xé mảnh giấy nợ của ân oán giang hồ giữa ta và người. Người tạo ra khổ đau có thể nghĩ rằng họ làm vì công bằng, hoặc không có lựa chọn nào khác; trong khi đó ta là nạn nhân hoàn toàn bị động. Cái chết ập đến, khổ đau chầu chực, bất hạnh có thể diễn ra với ta theo cách thức này hay cách thức khác dưới sự chủ đạo ý thức của người kia, do đó nỗi khổ niềm đau của ta dễ dàng gia tăng. Buông xả được thiết lập thì món nợ được an bài. Nếu mạnh dạn xé đi giấy nợ, thì tâm ta sẽ được thoải mái, an lạc. Còn giữ nó là đang giữ ngọn lửa trong căn nhà, có thể tạo ra hỏa hoạn. Trong sự thiêu cháy của lòng sân. Kẻ thù chưa chắc đã bị đốt, trái lại, người ôm hận đang nỗ lực có ý thức thiêu đốt chính mình và người thân. Truyền dòng cảm xúc hận thù đó cho người thân hay bất kỳ ai, thì hận thù tiếp nối hận thù không tháo gỡ được.

Trong kinh Đại Bảo Tích, Đức Phật đưa ra ẩn dụ về con khỉ đang nhảy từ cành này sang cành khác, bất thình lình, cành cây gãy, nó bị rơi xuống đầm lầy. Nó càng vẫy vùng thì càng bị chìm sâu, cho đến lúc không còn đủ sức để vẫy vùng nữa thì chết. Đức Phật dạy, dòng cảm xúc khổ đau của hận thù cũng như vậy. Khi ta bị một mũi tên của hận thù bắn vào tim thì sự đau nhói làm cho ta giãy giụa. Đức Phật dạy nghệ thuật tháo gỡ bằng cách đừng dùng đuôi của mũi tên để kéo ra, vì kéo như vậy mũi tên theo thế nghịch sẽ xé da thịt bên trong. Tốt nhất phải chịu đựng, có bản lãnh cầm lấy mũi tên bẻ gãy phần đầu, sau đó mới dùng hết sức bình sinh, rút mũi tên ra. Chịu đau một chút nhưng sau đó ta còn có cơ hội để chữa lành. Nếu lúc đó ta vội vàng giãy giụa, muốn trả đũa, thể hiện tất cả nỗi khổ niềm đau, là chính ta đã tự biến mình thành nạn nhân lần thứ hai. Mỗi lần tâm niệm hận thù xuất hiện thì ta trở thành nạn nhân lần nữa, dẫn đến tự hoại lần hồi mà không hay. Như vậy, ý thức về tác nhân gây ra khổ đau là nguyên nhân sinh ra nỗi hận thù rất lớn.

Để xóa bỏ hận thù có hiệu quả, trước nhất hãy quán tưởng không có tác nhân gây ra. Dù họ có cố ý hay vô tình cũng không thành vấn đề. Quán như vậy, để ta không gieo hận thù. Nếu không buông xả thì mắt xích khổ đau giữa ta và người sẽ gút mãi, sau đó nhân lớn vòng mắt xích này liên thông qua gia đình mình, dẫn đến hễ ghét người nào là ghét luôn cả dòng họ. Từ một cảm xúc của khổ đau nhỏ nhoi biến thành một vùng từ trường ảnh hưởng lây lan rất lớn, đến độ gặp những người không hề liên can trực tiếp ta vẫn cảm thấy khó chịu khi biết được giữa họ có cùng ý thức hệ, quan điểm, khuynh hướng trong cuộc sống.

Như vậy, tác nhân của nỗi khổ niềm đau, dưới góc độ tâm lý trị liệu, không phải do kẻ thù, mà chính nạn nhân không buông bỏ được cảm giác hận thù tạo ra. Vì vậy sự trả đũa không phải là giải pháp lâu dài.

Trong kinh Pháp Cú có câu:

“Hận thù diệt hận thù

Đời này không có được

Từ bi diệt hận thù

Là định luật nghìn thu”.

Chỉ có tình thương, lòng từ bi, sự tha thứ mới có thể chấm dứt hận thù một cách vĩnh viễn. Đây là quy luật của muôn đời, nghĩa là nó không chỉ có giá trị trong hiện tại mà còn tiếp tục có giá trị vĩnh viễn trong tương lai. Để tháo gỡ lòng hận thù, thực tập pháp quán không có tác nhân tạo ra khổ cho mình, sẽ có hiệu quả nhanh chóng và lâu dài. Không nên nghĩ rằng “Tôi cần phải trả thù vì tôi yêu nước, hoặc là tôi phải trả thù vì lòng hiếu thảo đối với cha mẹ đã qua đời”. Tư duy về tác nhân là một trong những cách làm cho con người bị bế tắc, trong hướng giải quyết vấn đề toàn triệt. Quán chiếu như vậy để thấy rằng kẻ thù của nhân loại hay kẻ thù của khổ đau chính là lòng tham không đáy, lòng sân như lửa bỏng, sự si mê đắm nhiễm, chứ không phải là con người. Con người chỉ là công cụ của ý thức mà thôi.

Muốn tháo gỡ hận thù và không gieo rắc khổ đau cho người khác, tốt nhất ta chuyển ý thức từ cực đoan trở thành ý thức khoan dung, rộng mở, biết tôn trọng sự sống. Có như thế ta mới bước vào và mở rộng bầu không gian an lạc vô cùng tận.[19]

          Không có gì quí hơn tình thương và lòng từ bi. Lấy từ bi để xóa hận thù là khẩu hiệu mà mình phải nương theo để thực tập. Kẻ thù của con người không phải là con người. Kẻ thù của con người chính là bản thân ta, bởi vì ta còn quá nhiều đau khổ, hờn giận, bởi vì tham lam uất ức, bởi vì nóng giận si mê, bởi vì cuồng tín bạo động cho nên ta mãi chìm đắm trong cái thế giới ảo của thù hận. Buông bỏ những điều này thì an lạc xuất hiện, niềm thương yêu vô bờ xuất hiện. Ta nên dành nhiều thời gian cho việc hoá giải khổ đau của chính ta, bảo vệ môi trường và thực tập hòa bình hơn là dành thời gian đả kích nhau, chống đối nhau và ghét bỏ nhau. Nếu như vậy thì làm người rất  uổng, chỉ phí công cho ông bà cha mẹ sinh ra mình. Thử tìm hiểu từ thuở ban sơ trái đất làm gì có phân chia biên giới, khi xuất hiện loài người, con người bày đặt phân chia đường biên giới này nọ, rồi bày đặt đưa ra học thuyết này nọ để rồi tranh đấu chém giết lẫn nhau làm chảy máu đất mẹ, như vậy uổng công cho trái đất sinh ra loài người này. Tất cả các tôn giáo đều dạy con người hãy sống vì nhau, yêu thương cùng nhau xây tổ ấm. Nhưng con người đã quên rằng cho dù là da trắng hay da màu, thiểu số hay đông dân, quốc gia này hay quốc gia kia, máu của họ đều màu đỏ, họ đều có tay chân mắt mũi miệng lưỡi như nhau, đều sống nhờ vào trái đất, đều nương nhau mà sống. Hãy thử suy nghĩ tất cả các quốc gia khác đều bị tiêu diệt chỉ còn lại đất nước Mỹ đơn độc thì nước Mỹ có hạnh phúc không, nước Mỹ sẽ lấy ai để tranh đấu cho học thuyết của họ. Trung Quốc cũng vậy, nếu chỉ còn có duy nhất một nước Trung Quốc đơn độc thì họ sẽ lấy ai để minh chứng cho học thuyết của họ.[20]

5.2.2.Chỉ có tình thương mới bất diệt            

Ta sống làm gì khi mà cả đời chỉ biết có mỗi thù hận. Sống như vậy có đáng sống hay không? Thay vì cùng nhau chung sức gây dựng hạnh phúc thì đằng này lại quay lưng đối chọi nhau, thật là nực cười, có phải ngu dại quá không? Người chiến binh không ngu dại như vậy, anh sống là để thương yêu và hoà hợp với người khác. Những người không biết sống thương yêu rất tội nghiệp, họ không thụ hưởng được bản chất con người, mà bản chất con người chính là thương yêu.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trong một lời ca có viết rằng:

“Hãy yêu nhau đi quên ngày u tối,

Dù vẫn biết mai đây xa lìa thế giới, 

Mặt đất đã cho ta những ngày vui mới,

Hãy nhìn vào mặt người lần cuối trong đời”.

Chính vì thế cho nên đã là con người ta phải tận dụng từng phần trăm của phút giây thực tập yêu thương cho dù người đó hận thù mình, thực tập yêu thương cho dù súng đạn bom rơi lả chả như mưa, thực tập yêu thương cho dù người đó đánh chết mình, thực tập yêu thương cho dù trái tim chỉ còn đập một nhịp. Nương vào tình thương để sống là cách sống đúng nhất. Thực tập rải tâm từ là cách thức xoa dịu hận thù và mở rộng tình thương. Con xin rải tâm từ và lòng bác ái của con đến với tất cả chúng sanh không phân biệt, tâm từ đến với những người thương con và không thương con, tâm từ đến với những người con biết mặt và chưa biết mặt, tâm từ đến với những người làm con vui và làm con khổ đau, tâm từ đến với những người đang thương yêu con và cả những người đang hận thù con. Bởi vì hận thù là một thứ ma tuý, cho nên người chiến binh không muốn vướng vào hận thù. Trao nhau ngàn lời yêu thương là cách xoá tan hận thù. Chỉ có tình thương mới bất diệt, chỉ có tình thương mới muôn năm.[21]
5.2.3.Phải trang bị cho mình lòng từ bi, tha thứ và bao dung

Có một thiền sinh đến con rạch để quán về sự thinh lặng của dòng nước như một  công án. Đang quán chiếu, thấy con bò cạp bị rớt xuống rạch, thiền sinh dùng bàn tay vớt con bò cạp lên. Khi đặt bàn tay xuống mặt đất, con bò cạp theo phản ứng, dùng cái đuôi chích vào bàn tay của vị thiền sinh.

Thiền sinh cố vượt qua cái đau. Đi một quãng, trở lại con mương, thấy con bò cạp rớt lần  thứ hai, vị thiền sinh vớt lên tương tự, rồi lại bị chích lần thứ hai. Những pháp hữu đứng xung quanh quan sát nói rằng:

– Này hiền hữu,  tại sao huynh lại làm chuyện ngớ ngẩn. Con bò cạp vốn vô ơn bạc nghĩa, chích hai lần mà huynh vẫn còn muốn giúp đỡ nó?!

Vị thiền sinh trả lời rằng:

– Thưa hiền huynh, chích là thói quen của bò cạp. Cứu nó là thói quen của tôi.

Câu chuyện ngụ ý một điều rất sâu sắc: Học hạnh Bồ Tát thì phải có đủ sức chịu đựng những chướng duyên; không phải chỉ có hai cú chích, có thể là 30 cú. Không chỉ bị chích ở tay, mà có thể cả mắt, đầu hay bất  cứ chỗ nào. Nếu câu trả lời là không đủ sức thì hãy khoan làm Bồ Tát. Hãy huấn  luyện tâm cho thật vững chãi rồi hãy làm Bồ Tát.

Trong khi làm phước và tu tập, hành giả phải đối đầu với rất nhiều loại bò cạp khác nhau: Bò cạp của thị phi, thù hận, ganh tức, thái độ không tùy hỷ, và bò cạp phá hoại… Các bò cạp đó sẽ chích khác nhau và phản ứng của nó cũng rất đa dạng. Không cần phân biệt đâu là đúng, đâu là sai, người xấu có khả năng chích túi bụi người tốt, thậm chí là người giúp đỡ họ.

Phải trang bị cho mình sức chịu đựng bằng lòng từ bi, hỷ xả, tha thứ, bao dung thì mới có thể xem bò cạp là bạn của mình. Không khéo trong lúc làm lành, gặp nhiều cản lực, giận tức quá, dùng tay hại giết con bò cạp luôn. Như vậy, phát xuất lòng từ bi nhưng nhiều người dấn thân thiếu trang bị trở thành gieo nghiệp sát sanh. Chỉ cần vài chiêu chích của  bò cạp cũng đủ để biết được tâm mình đang nằm ở mức độ nào.

Khi làm Phật Sự, dĩ nhiên ta gặp rất nhiều loại bò cạp. Đôi khi lời  nói, ý nghĩ, việc làm của người thiếu thiện chí cũng mang tính chất giống như những cú chích của con bò cạp. Những lúc như  vậy không nên bực tức và cũng đừng nuối tiếc rằng, tại sao tôi  phải làm việc tốt với người không hề biết mang ơn nghĩa là gì?[22]

5.2.4.Giáo dục bằng những phim ảnh đề cao lòng từ bi, tha thứ và khoan dung

Một phương diện cần lưu tâm là phải dứt trừ đầu mối của lòng  sân hận. Đầu mối đó có  thể diễn  ra dưới nhiều cách  thức khác  nhau. Chẳng hạn khi xem các bộ phim về chiến tranh, ranh giới  của bạn và thù, làm ta chọn chánh nghĩa và lên án phi nghĩa. Ta có  thói quen hoan hô và cảm thấy hài lòng khi phía chính nghĩa giết  được giặc. Nếu người chính nghĩa bị lâm nguy, ta khắc khoải lo sợ  và gần như hoà vào dòng cảm xúc của người đó. Như vậy ta đang  tạo ra sự đồng tình và nạp vào đầu những cảm xúc đồng minh hay  đồng chí. Đó là một cộng nghiệp.

Phần lớn, tình tiết trong phim là hư cấu, người xem vô tình gieo rắc những hạt giống của sự sát hại và thù hận trong tâm thức, hậu quả là phải gánh chịu nhiều cộng nghiệp không tốt. Đức Phật khuyên không xem quân trận, chiến tranh để không gieo cộng nghiệp hận thù và sát hại. Khi xem cảnh đau  thương, tang tóc, máu đổ, thịt rơi, xương chất cao thành núi, lòng hận thù dễ trỗi dậy.

Đứng về một phe nào đó là đang tạo ra đầu mối của ủng hộ và  chống đối. Không phát xuất từ lòng từ bi mà phát xuất từ cảm xúc  thuận nghịch, thương ghét thì cộng nghiệp xấu phải vương mang.  Nếu có dịp, hoặc bất đắc dĩ phải xem những phim như vậy  thì  đừng tán đồng bên nào, chống đối bên nào để tránh được nghiệp  sát gián tiếp. 

Hãy ghi nhận sự khổ đau của chiến tranh là một thực tại thuộc  về quá khứ, nên không cần hâm nóng quá khứ đó, cũng không cần  lên án, vì đó là công việc của luật pháp. Công việc của ta là gieo  những hạt giống của từ bi, mong sao cho những oan hồn chết khổ  đau đó được siêu sanh thoát hóa. Không giữ lòng hận thù và đồng  thời cầu nguyện cho những người đã tạo ra nỗi khổ niềm đau đó  không tái phạm trong tương lai.

Đồng tình với cảnh chiến tranh, giết chóc trong phim làm cho sự thù hận được gia tăng. Khi xem những trò chơi điện tử bắn giết nhau, ta đừng để cảm xúc lao theo chúng. Những phụ huynh khôn ngoan sẽ không cho phép con em chơi các games bạo lực. Nó sẽ gieo những hạt giống vào mảnh đất tâm của trẻ và sẽ biến thành một lệnh điều khiển nhân cách của chúng về sau. Lệnh điều khiển này có thể làm chúng nổi loạn với bạn bè, thể hiện qua hình thức đấu đá, đánh nhau. Nguy hiểm hơn là chúng có thể cầm dao, súng thật để bắn giết.

Các bậc phụ huynh không để ý đến những mầm mống ban đầu của hạt giống thù hận, vốn có thể tiêm nhiễm một cách tình cờ  qua phim ảnh hay những trò chơi mà ta mua tặng. Tưởng như thế  sẽ tạo cho chúng hạnh phúc, nhưng ta không ngờ rằng những đồ  chơi dao, gậy, súng, ống đó đã gây cho chúng nghiệp hận thù mà  hậu quả sau này không lường trước được.

Phim ảnh ngày nay có nhiều điều đáng học hỏi. Phim hoạt hình giúp cho trẻ tăng trưởng lòng thương yêu động  vật. Dùng hình ảnh của các con vật, để nói lên cảm xúc của con người. Các bộ phim hoạt hình đã nhân triết  lý đó lên bằng cách cho các con vật có khả năng nghe nói được tiếng nói của loài người. Chúng cũng có cảm xúc, thương yêu, sự chăm sóc y hệt như thế giới con người. Xem những bộ phim này thì hạt giống của nhân đạo, thương yêu, tha thứ được gieo vào não của các em một cách có ý thức.

Phim hoạt hình mang chất liệu giáo dục rất cao. Chỉ cần ta thay đổi cách nhìn là có thể gieo trồng những hạt giống tốt cho các em và rút ngắn giai đoạn giáo dục đáng kể.

Hollywood đã thực hiện bộ phim Kundun (tên của đức Đạt Lai Lạt Ma do cha mẹ của ngài đặt), nói về cuộc đời của Dalai Lama trong thời niên thiếu, với tính cách nhân từ và đạo đức. Bộ phim đề cập đến sự kiện trước khi Kundun được phục hồi chức vụ trong truyền thống tái sinh.

Khi đến ngôi làng ở biên giới Tây Tạng, quan sát từ xa, các cao  đệ của Dalai Lama nhìn thấy các chú bé đang chơi trò đá dế cắn  nhau. Kundun chạy tới, đẩy hai phe trẻ ra và bắt một con dế bỏ vào  bụi rậm, con còn lại bỏ bên bức tường để chúng không cắn nhau  nữa. Hành động đó là một quán tính của lòng từ bi.

Không cần lý giải hay ra lệnh với trẻ em rằng: “Con phải làm  thế này, hay không được làm thế kia”. Giáo dục nhồi sọ mà không  có giải thích ý nghĩa sẽ tạo thói quen, chứ không có hiểu biết, nên  trẻ em sẽ nhàm chán và không làm lâu dài được. Giáo dục bằng  hình ảnh và ngôn ngữ cụ thể, trẻ em dễ tiếp thu hơn.

Căn bản của khổ đau và hạnh phúc được hình thành bởi tâm. Tâm điều khiển và chỉ đạo  tất cả hành động ứng xử của con người. Nếu không biết kiểm soát thì cũng giống như con lật đật. Sợi dây giựt chính là tâm, tâm giựt về phía nào thì nó sẽ ngả nghiêng  múa máy về phía đó. Mới nhìn vào cứ tưởng con lật đật là tác nhân nhưng tác nhân chính là sợi dây giựt bên trong. Tác nhân đó là tâm, tâm được thể hiện qua sự hận thù, trả đũa, giết hại thì hành vi con người trở nên nguy hiểm.[23]